Täzelikler

  Türkmenistan Garagum çölüniň gumlaryndan Köpetdaga, Köýtendaga we Balhan dag gerişlerine, Amyderýa deltasyndan Kaspi deňziniň kenaryna çenli çöl, dag we kenarýaka ekosistemalarynyň özboluşly utgaşmasy bilen öwünýär. Şeýle-de bolsa, bu gowşak ekosistemalar çynlakaý kynçylyklara duçar bolýar. Bularyň arasynda howanyň üýtgemegi, oba hojalygynyň giňelmegi, intensiw suwaryş we öri meýdanlaryna ýokary basyş bar. Mysal üçin, Uly we Kiçi Balkan daglarynyň eňňitleri, resmi taýdan tokaý gaznasynyň bir bölegi bolsa-da, onlarça ýyl bäri öri meýdanlary hökmünde ulanylyp gelinýär we bu bolsa ep-esli azalmaga getirýär. Howanyň ortaça temperaturasynyň ýokarlanmagy, gurakçylygyň ýygy-ýygydan bolmagy we derýa akymlarynyň üýtgemegi ýerleriň zaýalanmagyny we çölleşmegini has-da güýçlendirýär.

Ýaşaýyş ýerleriniň ýitmegi we topragyň zaýalanmagy görnüşleriň köplüginiň arasyndaky özara baglanyşygy döredýär. Ýurduň tebigy mirasyny gorap saklamak boýunça yzygiderli çäreler ýurduň özboluşly landşaftlary üçin goralýan ýerleri saklamagyň uzak wagtlap dowam edýän tejribelerini öz içine alýar, bu ýerlerde biodürlüligiň doly toplumy bar. Bu iş ylmy we amaly serişdeleri güýçlendirmek, ekspedisiýa barlaglary we ýabany haýwanlaryň meýilnamalaýyn hasaba alyşlary bilen utgaşdyrylýar. Seýrek, ýitip barýan haýwanat dünýäsini gözegçilikde saklamak üçin uzakdan gözegçilik, GIS tehnologiýalary, akylly ulgamlar we kamera duzaklary ýaly döwrebap usullar işjeň ulanylýar.

Häzirki görnüşi 2021-nji ýyldan 2025-nji ýyla çenli dowam edýän Türkmenistanyň Milli tokaý hojalygy maksatnamasynyň çäginde aýratyn goralýan tebigy ýerleriň ulgamy giňelýär. Häzirki wagtda şeýle täze ýerleri döretmek üçin taýýarlyk işleri alnyp barylýar. Uly Balkan daglarynyň içinde Kiçi Balkanda we Günorta Üstýurtda goraghanalar, Gaplaňgyr döwlet tebigy goraghanasynda Zeňňi baba goraghanasy we Amyderýa döwlet tebigy goraghanasynda Pitnyak daglygyny we golaýdaky köli gurşap alýan goraghana döredilýär. Köýtendag goraghanasy seýrek duş gelýän jemgyýetçilikli lapwingleriň duralgasy bolan Tallymerdžen düzlügine gözegçilik eder.

Tebigat ylmynyň maliýe taraplaryna bagyşlanan seminaryň esasy temalarynyň biri ylmy barlaglar bilen amaly dolandyryşyň arasyndaky baglanyşygy güýçlendirmegiň zerurlygydy. Häzirki esasy ugur aýry-aýry görnüşleri goramakdan tebigatyň, oba hojalygynyň, ýerli jemgyýetleriň, döwletiň we adamlaryň bähbitleriniň birleşýän ekosistemalaryň ulgamlaýyn goralmagyna geçmekdir. Muňa ýetmek üçin ylmy maglumatlaryň daşky gurşaw syýasatynyň kemala gelmegine, serişdeleriň paýlanmagyna, tebigaty dolandyrmagyň gowulandyrylmagyna we senagatyň ýaşyllaşdyrylmagyna gönüden-göni täsir etmegi örän möhümdir. "Bu başlangyç Türkmenistanda biosenozlary öwrenmek, gorap saklamak we dikeltmek üçin durnukly subsidiýalar ulgamynyň döredilmegine goşant goşar" diýip, taslamanyň milli utgaşdyryjysy Kristina Orlowa nygtady. "Toplumlaýyn maksatnama geljekki işler üçin tebigata maýa goýumlaryny giňeltmek üçin zerur bolan usulyýeti, gurallary, tehniki goldawy we hyzmatdaşlygy üpjün eder."

Biodürlüligi gorap saklamak diňe global meýillere eýermek däl; bu, Türkmenistanyň durnukly geljegine maýa goýum bolup, durnukly suw serişdelerini, topragyň hasyllylygyny we raýatlaryň abadançylygyny, durnukly ekoulgamlary we baý ösümlik we haýwanat dünýäsini üpjün edýär. BIOFIN usuly, pudagara işjeň gepleşikler arkaly, tebigaty goramak başlangyçlary üçin durnukly maliýeleşdirmegi almak we milli ösüş strategiýasynyň aýrylmaz bölegine öwrülmek üçin täze mümkinçilikleri hödürleýär.