Täzelikler

   Soňky onýyllyklarda öňdebaryjy adamzat jemgiýeti tebigaty goramak we ekologiýa meseleleri barada habardarlygy ýokarlandyrmak maksady bilen giň gerimli çäreleri gurnap, ekologiýa baýramçylyklaryna has-da köp üns berýär. Ekologiýa baýramçylyklary we çäreleri ekologiýa medeniýetiniň kemala gelmegine, raýatlaryň tebigy baýlyklary gorap saklamakda we döwletiň durnukly ösmeginde gatnaşmagyna itergi berýär. Olar döwlet ekologiýa syýasatyny goldaýar, yurtlaryň we Türkmenistanyň tebigaty goramak boýunça halkara başlangyçlaryna gatnaşmaklaryny berkidýär. 

Bu baýramçylyklar bilelikdäki jogapkärçiligi ösdürýär we häzirki zaman ekologiýa kynçylyklaryny çözmekde däp bolan çemeleşmeleriň ähmiýetini nygtaýar. Aşakda, Türkmenistanyň biodürlüligi we daşky gurşawy goramak bilen baglanyşykly 32 sany ekologiýa seneleri boýunça gysgaça seljerme berilýär. Olaryň aglabasy – 28 sanysy halkara derejesine eýe bolup, olaryň hatarynda Milli bahar baýramy (Nowruz baýramy) hem bar, ol şol bir wagtyň özünde milli baýramçylyk hökmünde hem bellenilýär. Baýramçylyklaryň arasynda ýene-de 4-si milli häsiýete eýe bolup, olar şulardan ybarat: Türkmen bedewiniň baýramy, Türkmen alabaýynyň baýramy, Ylymlar güni we Suw damjasy – altyn dänesi.

   2-nji fewral – Bütindünýä suwly-batgalyk ýerleriň güni (SBÝG)–bu ekologiýa ulgamlarynyň suw deňagramlylygyny we tebigatyň durnuklylygyny saklamakdaky ähmiýetine jemgyýetiň we hökümetleriň ünsüni çekmek üçin niýetlenen möhüm waka bolup durýar. Türkmenistanda bu senäni bellemek üçin orta mekdeplerde, ýokary okuw mekdeplerinde we tebigaty goramak edaralarynda SBÝG-niň biodürlüligi goramakdaky, suw serişdelerini dolandyrmakdaky hem-de howanyň üýtgemegine garşy göreşmekde ähmiýetine bagyşlanan bilim beriji leksiýalary we seminarlary geçirilýär. Döwlet köpçülikleýin habar beriş serişdeleri SBÝG-niň ekologiýa we ykdysady ähmiýetini nygtap, ýörite maglumatlary taýýarlap görkezýär. Ramsar konwensiýasynyň agzasy hökmünde Türkmenistan 2009-njy ýyldan bäri suwly-batgalyk ýerlerini goramak we olary durnukly peýdalanmak boýunça halkara hyzmatdaşlygy alyp barýar. Bu ugurda ýörite bilim beriji başlangyçlara aýratyn üns berilýär, çünki olar şeýle ýerleriň geljekki nesiller üçin ähmiýetini açyp görkezmäge kömek edýär.

  3-nji mart – Bütindünýä ýabany tebigat güni, Birleşen Milletler Guramasynyň (BMG) Baş Assambleýasy tarapyndan 2013-nji ýylda döredilen baýramçylykdyr. Bu sene, 1973-nji ýylda flora we faunanyň seýrek görnüşleriniň söwdasyny kadalaşdyrýan SITES konwensiýasynyň kabul edilmeginiň hormatyna döredildi. Türkmenistan bu konwensiýa 2024-nji ýylda goşuldy we ýurduň tebigaty goramak hem-de ýabany haýwanlaryň söwdasyna gözegçilik etmek boýunça tagallalaryny güýçlendirdi. Bu gün ýabany tebigatyň gözelligini we dürlüligini nygtamaga, onuň näzikligini ýatlatmaga we gysga wagtlaýyn peýdany gözläp, gaýybana görnüşleriň ýok bolmagyna sebäp bolýan bikanun aw etmek meselelerine üns çekmäge gönükdirilendir. 

   20-nji mart – Ýer güni (22–23-nji aprelde has giňden bellenilýär).

  21–22-nji mart – Milli bahar baýramy Nowruz Türkmenistanda giňden bellenilýär we tebigat bilen çuňňur baglanyşygy sebäpli ekologiýa baýramçylygynyň hataryna girýär. Nowruz ýazda gije-gündiziň deňleşmesini alamatlandyryp, tebigatyň täzeden janlanmagyny we täze ýylyň başlanmagyny aňladýar. Bu baýram ekerançylyk däpleri, topraga we onuň hasyllylygyna hormat goýmak bilen baglydyr. Şu günlerde baglara we meýdanlara aýratyn üns berilýär, ýaş agaçlar oturdylýar, bu bolsa ýaşyl zolaklaryň artmagyna hem-de daşky gurşawy goramaga itergi berýär. Nowruz baýramynyň öňüsyrasynda köpçülikleýin agaç oturdylýar, bu çärä mekdep okuwçylary, talyplar, döwlet edaralarynyň we hususy guramalaryň işgärleri gatnaşýarlar. Adamlar öýlerini we töweregini arassalap, hapalary aýyrýarlar, bu bolsa ekologiýa arassaçylygynyň düşünjesini öňe sürýär. Nowruz däp-dessurlarynyň biri bolan möwsümleýin ýerli önümlerden tagam taýýarlamak durnukly ekerançylyga we iýmit galyndylarynyň azaldylmagyna goşant goşýar. Şeýlelikde, Nowruz diňe bir medeni däl, eýsem ekologiýa baýramy bolup, tebigata, onuň tebigy döwürlerine we baýlyklaryna hormat goýmagyň ähmiýetini görkezýär.

  21-nji mart – Bütindünýä tokaý güni. Bu gün BMG-niň Baş Assambleýasy tarapyndan 2012-nji ýylda döredildi we ilkinji gezek 2013-nji ýylda bellenildi. Bu senäniň maksady tokaýlary goramagyň, howanyň üýtgemeginiň täsirlerini ýeňilleşdirmegiň we ýurtlaryň bu ugurlardaky hyzmatdaşlygynyň ähmiýetini görkezmekdir. Türkmenistanda bu baýram agaç ekmek, leksiýalar, sergiler we tebigaty goramak çäreleri bilen bellenilýär. Hususan-da, tokaý meýdanlaryny giňeltmek ileri tutulýar, sebäbi bu çöl we daglyk zolaklar ýaly tebigy sebitleriň saklanmagy üçin möhümdir. Tokaý güni ýaşyl baýlyklary goramak we durnukly ösüş üçin bilelikdäki tagallalaryň zerurdygyny ýatladýar. Türkmenistan durnukly tokaý hojalygyny we tebigy baýlyklary goramagy maksat edinýän halkara başlangyçlaryna gatnaşýar. Bu gün tokaý meýdanlaryny goramagyň möhümdigini ýatladýar.

  22-nji mart – Bütindünýä suw güni (ýa-da Suw serişdelerini goramagyň bütindünýä güni). Bu sene 1993-nji ýyldan bäri Bütindünýä suw üpjünçilik birleşigi we ÝUNESKO-nyň başlangyjy bilen köp ýurtlarda bellenilýär. Türkmenistanda bu sene bilen baglanyşykly “Suw damjasy–altyn dänesi” atly milli baýramçylyk aprel aýynyň ilkinji ýekşenbesinde geçirilýär. Bu baýramçylyk diňe bir suw hojalygy işgärlerini däl, eýsem tebigy suw çeşmeleriniň, ýerleriň we baýlyklaryň ulanyjylaryny hem öz içine alýar. Paýtagtda we welaýatlardaky iri melioratiw desgalarda baýramçylyk mynasybetli dürli çäreler, şeýle hem folklor toparlarynyň çykyşlary guralýar. Mundan başga-da, 28-nji awgustda suwuň hapalanmagyna garşy hereketiň halkara güni bellenilýär. Bu gün suw serişdelerini arassa saklamagyň, olary hapalanmakdan goramagyň we hemmeler üçin arassa agyz suwuny elýeterli etmek bilen baglanyşykly meselelere ünsi çekýär.

  1-nji aprel – Halkara guşlar güni. Her ýyl planetanyň ähli ýerinde Halkara guşlar güni bellenilýär. Bu ekologiýa baýramçylygy köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň üsti bilen dünýäde meşhurlyk gazandy.

  7-nji aprel – Bütindünýä saglyk güni. Bu gün 1950-nji ýylda Bütindünýä saglygy goraýyş guramasy (BSGG) tarapyndan döredildi. Türkmenistanda bu baýramçylyk, däp bolşy ýaly, bedenterbiýäniň we saglygyň ähmiýetine ünsi jemleýän çäreler bilen bellenilýär. Esasy çärelere, köpçülikleýin welosiped ýörişi degişlidir. Bu çäre sport we sagdyn durmuş ýörelgelerini, aýratyn hem ýaşlaryň arasynda wagyz etmek maksady bilen geçirilýär. Şeýle hem saglygyň goragyna bagyşlanan umumy okuwlar, sergiler we seminarlar guralýar. Köplenç, bu baýramçylyk gününde raýatlar medisina hyzmatlaryndan peýdalanyp, lukmanlaryň maslahatlaryny alýarlar.