Täzelikler

   Berkarar döwletiň Galkynyş döwründe, daşky gurşawy goramak, onuň baýlygyny artdyrmak we aýawly peýdalanmak, daşky gurşawyň howpsuzlygyny üpjün etmek boýunça işler Milli liderimiz Gahryman Arkadagymyz we Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň ýolbaşçylygynda alnyp barylýan milli syýasatyň esasy ugurlarynyň biridir. Häzirki wagtda daşky gurşawy goramak meselesi aýratyn möhümdir. Hormatly Prezidentimiz, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň ýygnagynda eden taryhy çykyşynda: "Daşky gurşawy goramak we daşky gurşaw meseleleri bilen baglanyşykly milli maksatnamalary üstünlikli durmuşa geçirýäris. Şäherleriniň we obalarynyň töwereklerinde tokaý zolaklaryny döredýäris. Aýratynam haýwanlaryň we ösümlikleriň seýrek duş gelýän görnüşlerini gorap saklamak boýunça we tebigy çäkleri giňeltmekde işler alnyp barylýar" -diýip belläp geçdi.

   Ýurdymyzda daşky gurşawyň abadançylygyna uly ähmiýet berilýär.  Üstünlikli Bagy-bossanlyga we gülläp ösýän ýurda öwürmek maksatnamalary üstünlikli durmuşa geçirilýär. Her ýyl milli ýaşyl kampaniýalar geçirilýär, dürli görnüşdäki ýüzlerçe müň agaç nahallary oturdylýar.

   Bu uly göwrümli işleriň netijesinde Aşgabat we Arkadag şäherleriniň töwereklerindäki tokaý guşaklarynyň çäkleri yzygiderli giňelýär. Topragy gurplandyrmak we iýmit maddalaryny ýokarlandyrmak, suwaryş ulgamlaryndan bugarmagy azaltmak we ýerasty suwlaryň üýtgemelerini durnuklaşdyrmak üçin gorag tokaý zolaklarynyň ähmiýetini öwrenmekde uly tejribe toplady.

   Daşky gurşawy goramak babatynda kanunçylyk we hukuk binýadyny güýçlendirmek we gowulandyrmak üçin netijeli çäreler görülýär. Bu ugurda hereket edýän kanunçylygyň döwrebaplaşdyrylmagy, biziň ýurdumyzda ekologiýa we daşky gurşawy goramak boýunça halkara konferensiýalaryň yzygiderli geçirilmegi döwlet syýasatynyň ekologiýa pudagynda üstünlikli durmuşa geçirilmeginiň aýdyň subutnamasydyr.

   Adamzadyň durnukly ösüşini we daşky gurşaw howpsuzlygyny üpjün etmekde halkara hyzmatdaşlygy möhüm ähmiýete eýe. Daşky gurşawy goramak boýunça onlarça konwensiýa goşuldy Birleşen Milletler Guramasy, biziň ýurdumyz dünýä jemgyýetçiliginiň öňünde durýan durnukly ösüş meselelerini doly jogapkärçilik bilen çözmäge çemeleşýär. Bu ugurda, köp sanly halkara we sebit guramalary, şol sanda Birleşen Milletler Guramasynyň Ösüş Maksatnamasy we Birleşen Milletler Guramasynyň Daşky Gurşaw Maksatnamasy, Azyk we Oba hojalygy Guramasy, Global Daşky Gurşaw Guramasy, Aral deňzini tygşytlamak boýunça halkara gaznasy, Merkezi Aziýanyň sebit daşky gurşaw merkezi we Germaniýa halkara hyzmatdaşlygy jemgyýeti bilen yzygiderli netijeli hyzmatdaşlygy alyp barýarys.

   Adam tarapyndan döredilen tokaýlar, Köpetdagyň eteginde, obalaryň we ekin meýdanlarynyň töwereginde ýokarlanýar. Tebigy we senagat zolaklarynyň tokaýlaşdyrylmagy daşky gurşawy gowulaşdyrýar, gurak şemallaryň we tozan tupanlarynyň zyýanly täsirlerini azaldýar, suwaryş ulgamynyň işleýşini gowulandyrýar, ýerleriň suw basmagynyň öňüni alýar we ikinji derejeli duzlaşmagyň we batgalygyň öňüni alýar. Tokaýlary giňeltmek howanyň üýtgemegi şertlerinde uýgunlaşma çärelerinden biridir we maksatnamanyň esasy maksady haýwanlaryň we ösümlikleriň ýaşaýyş şertlerine peýdaly täsir edýän adam ekişlerini döretmekdir. Prezident Serdar Berdimuhamedowyň daşky gurşaw başlangyçlary netijesinde tokaýlara ideg döwlet goldawyny aldy.

   Tokaý guşaklarynyň oba hojalyk ekinleriniň öndürijiligine oňyn täsiri diňe gurak ýyllarda we ýel eroziýasy bilen däl, eýsem ýeterlik ýagyş bolanda ösüş we ösüş üçin has amatly döwürlerde hem ýüze çykýar. Şeýle ýyllarda tokaý guşaklary däne ekinleriniň intensiw görnüşleriniň genetiki potensialynyň doly durmuşa geçirilmegine goşant goşýar we açyk meýdanlar bilen deňeşdirilende hasyllylygy 8-10% ýokarlandyrýar. Malylylyk we gidrologiki reimesimler sebäpli ösümlikler mineral we organiki dökünleri ulanmagyň netijeliligini 1,5-2 esse ýokarlandyrýan has güýçli kök ulgamyny emele getirýärler. Tokaý guşaklarynyň ýanaşyk meýdanlara uzak wagtlap täsir etmegi, ekin meýdanynda humusyň yzygiderli ýygnanmagyna, topragyň suw-fiziki aýratynlyklaryny, hasyllylygyny ýokarlandyrmaga kömek edýär. Meýdany goraýan tokaý guşaklary gorag funksiýalaryny ýerine ýetirip, daşky gurşawyň ýagdaýyny durnuklaşdyrýar. Gyş aýlarynda gar saklaýarlar, eremegini haýalladýarlar, netijede ähli çyglyk topragy doldurýar. Tomusda tokaý guşaklary ýeliň tizligini peseldýär, bu bolsa geçişini azaltmaga kömek edýär. Tokaý guşaklary görnüşinde bolanda, topragyň fiziki we himiki aýratynlyklary gowulaşýar, kislorod bilen doýgunlygy ýokarlanýar, humus mukdary köpelýär we ösümlik dünýäsi dürli-dürli bolýar (seýrek ösümlik görnüşleriniň has gowy ösmegi üçin ýerler döredilýär). Tokaý guşaklary guşlary özüne çekýär (agaçlarda gaçybatalga tapyp, höwürtge gurup we köp mör-möjek tapyp bilersiňiz) ýabany haýwanlar (hereketleri ýa-da möwsümleýin göçmegi üçin mümkinçilik dörediň). Gorag tokaý guşaklaryny oturtandan soň ilkinji täsir, agaçlar ulalanda we gorag wezipelerini ýerine ýetirip başlanda 8-10 ýyldan gazanylar.

   Meýdany goraýan tokaý guşak ulgamlary beýleki kategoriýalary oturtmak bilen (gumlarda, gidrografiki torda, ýollarda we kanallarda, bezeg we ş.m.) ullakan tokaýyň ähli funksiýalary bilen häsiýetlendirilýär: howany tozandan arassalamak we kislorod bilen baýlaşdyrmak, sebitiň gidrologiki düzgünini gowulandyrmak, ýerüsti we ýerasty suwlaryň himiki, radiasiýa we bakteriologiki görkezijileri, şeýle hem estetiki täsir. Dürli maksatly tokaý guşaklary ösümlik we haýwanat dünýäsiniň ekologiki dürlüliginiň ýokarlanmagyna, tokaý we meýdan biotoplarynyň arasynda energiýa baglanyşyklarynyň giňelmegine goşant goşýar, mör-möjekleriň, guşlaryň we haýwanlaryň ösüp, gaçybatalga tapýan ekologiki nokatlary bolup hyzmat edýär. Tokaý plantasiýalary, kontinental  howanyň şertlerinde zerur bolan amatly gurşawyň döredilmegini kesgitleýär, temperaturanyň üýtgemegi we ygalyň deň däl mukdary, şeýle hem güýçli ýeller bilen häsiýetlendirilýär.

   Daşky gurşawy goramak we daşky gurşawyň howpsuzlygyny üpjün etmek, watanymyzy ýaşyllaşdyrmak, ösümlik we haýwanat dünýäsini baýlaşdyrmak we tebigata ideg etmek boýunça maksatnama çäreleri üstünlikli durmuşa geçirilýär.